Hoe meer ik lees, hoe minder ik schrijf. Zo gaat dat. Bij de meeste onderwerpen ontstaat dan namelijk het gevoel dat andere mensen het allemaal al eerder en beter verwoordden. Dat en luiheid maken dat het publicatieritme op mijn blog keldert naar een frequentie die mijn tweeënhalve fans als “spijtig” zouden omschrijven.

Vermits het schrijven dermate achterblijft, herhaal ik graag mijn jaarlijkse bereidheid om enig rekenschap af te leggen over mijn leesgedrag, dat diezelfde tweeënhalve fans als “overdreven” zouden omschrijven.

On y va.

In de afdeling nonfictie heb ik mij, achteraf bekeken, verdiept in het complexiteitsdenken. Dat gaat dus over complexe systemen. Denk aan een huwelijk + een dracht kinderen + een overtilde verbouwing + een drukke job. De uitkomst van zo’n infernaal experiment zijn hoogst variabel en volstrekt onvoorspelbaar: van volmaakt geluk tot volmaakt gezinsdrama.

Hoe kan men zulke fenomenen dan begrijpen? En hoe kan men er effectief op ingrijpen?
De klassieke wetenschappelijke methode gaat uit van een reductionistische insteek: we delen problemen op en reduceren ze tot twee onderdelen waartussen dan de oorzakelijke relatie wordt onderzocht. De wereld als machine.

In diverse disciplines schijnt dat te werken, maar nu wil het geval dat het in de echte economie en in een echte samenleving zo niet werkt. Dat zijn, u raadde het al, complexe systemen. Zoals het ecosysteem. Om het met Herbert Simon te zeggen:

‘By a complex system I mean one made up of a number of parts that interact in a non-simple way. In such systems, the whole is more than the sum of the parts … given the properties of the parts and the laws of their interaction, it is not a trivial matter to infer the properties of the whole.’

Laat ons afspreken dat ik er twee boeken uitlicht.

The Origin of Wealth – Eric Beinhocker

Evolutietheorie meets de wetten van de thermodynamica meets complexiteitsdenken. Dat zijn de bouwstenen waarmee Eric Beinhocker op zoek gaat naar de oorsprong van rijkdom.

Hoe dat in zijn werk gaat? Variatie, selectie, amplificatie: het mechanisme achter de evolutie en tevens achter de economische evolutie. Binnen een door de samenleving afgebakende fitness space ontstaat een variatie aan business modellen. Niet vanuit van bovenaf uitgedokterde plannen, wel vanuit ontelbare mensen die wat lopen aan te knoeien (het Engelse ‘tinkerking’ klinkt zoveel gesofistikeerder). Sommige van die pogingen hebben een match met de markt. Ze slaan dus aan en groeien door (selectie). Dat maakt dat ze gekopieerd worden door anderen (amplificatie).
Rijkdom ontstaat  volgens Beinhocker door het creëren van “fit order” via het bestrijden van entropie. Orde creëren uit chaos, met diens verstande dat die orde een klik moet hebben met de wensen van de consument, want finaal geeft die er waarde aan.

Het klinkt allemaal wat abstract en tegelijk ontzettend logisch, maar dit is een van de meest inzichtsrijke boeken die ik al over economie heb gelezen. Het brengt alleszins een realistischer kijk op economie dan de gangbare modellen die vertrekken van de twee principale gillers dat mensen rationeel zijn en markten perfect functioneren.

Aid on the Edge of Chaos: Rethinking International Cooperation in a Complex World – Ben Ramalingam

Werkt ontwikkelingshulp wel of niet? Bibliotheken zijn er over volgeschreven. Jeffrey Sachs, William Eesterly, Paul Collier, Dambisa Moyo,… Ik ben te beklagen, want ik heb de meeste van die boeken gelezen. De ene auteur zegt van wel, de andere van niet. Allemaal stutten ze hun standpunt suf met feiten en anekdotes, en allemaal hebben ze ergens wel een punt. Maar een fundamenteel begrijpen waarom die iets al dan niet werkt, verschaffen die auteurs niet.

Het probleem met ontwikkelingshulp is nochtans dat van zovele andere domeinen: we gaan complexe problemen te lijf met simplistische, lineaire oplossingsmodellen.

We geven de boer wat kunstmest en zaaigoed en hopla: de oogst stijgt en weg is de honger.
We flapperen met microkrediet en zie: de ondernemingen schieten de grond uit en de vrouwen emanciperen zich een ongeluk.
Het recentste medicijn in de rij zijn de ‘direct cash tranfers’ – een nieuwerwets woord voor uitkeringen – die als ze al niet alles gaan oplossen, alles gaan oplossen.

Wonderformules. Silver bullets. Best practices. We zijn er zo dol op dat we de kater bij het ontwaken doorspoelen met de volgende hype. “For every complex problem there is a solution that is simple, neat, and wrong.”

Samenlevingen bestaan niet uit afgelijnde puzzelstukjes, ze volgen geen vast plan. Het zijn complexe systemen, een kluwen van (on)zichtbare actoren en processen die veelal op een onvoorspelbare wijze op elkaar inwerken, binnen een context die zelf ook voortdurend evolueert.

In die omstandigheden is er nooit  één oplossing, heeft iedere oorzaak meerdere gevolgen en ieder gevolg meerdere oorzaken. Ontwikkelingssamenwerking, hoe groot het budget ook, zal binnen dat geheel van processen altijd een marginaal fenomeen blijven.

Hoe kan ontwikkelingssamenwerking dan het verschil maken? Dat moet u zelf natuurlijk lezen in het boek, maar twee quotes als tip van de sluier:

Aid would resemble the world of which it is a part: fluid, dynamic, emergent. It would be as open to change on the inside as it was hungry for change outside. It would be an open innovation network, catalysing and leveraging change in countries around the world. Aid would exist on the border between order and chaos: a product of human innovation, of scientific realism, and of our shared values.

Every aid initiative, from this perspective, is a new opportunity—to experiment, prototype, get a foothold in the new reality. Such aid would not seek simply to expand on the current model with minor adjustments and yet more technical silver bullets. It would encourage us to anticipate, adapt, learn, and transform our thinking and our actions in light of the complex realities we face.

Dat komt in feite in de buurt van iets wat ik een jaar of twee geleden schreef voor MO*. Een briljante gelukstreffer, zullen we maar zeggen. Hoe dan ook, samen met Poor Economics van Esther Duflo en Abhijit Banerjee is Aid on the Edge of Chaos van het beste wat u over dit thema kunt lezen. En als er nog wat tijd overschiet is Out of Poverty van Paul Polak ook uw tijd waard.

De kunst om in koor te huilen

Ter compensatie van zoveel gepretendeerd serieux, digesteer ik met evenveel vreugde al eens een fictieboek. U ziet in de lijst hieronder dat mijn keuze weinig originaliteit verraadt. Ik zou dus Stoner, De Correcties, Tonio of De Engelenmaker kunnen loven, maar ze liggen wellicht al op de bovenste plank van alle boekenwinkels.

Als ik er dan toch eentje mag uitpikken, doe dan maar De kunst om in koor te huilen van Erlin Jespen. Een Deens auteur die met dit boek op overtuigende wijze aantoont dat niet alleen de Vlaamse klei aan elkaar klit van treurnis. Van bittere middenstanders tot zorgvuldig stilgezwegen kindermisbruik… Men lacht om niet te huilen.

Tip

Goed, deze lap tekst is ondertussen ver genoeg gevorderd om tot sedatie over te gaan. Ik ontvang trouwens graag uw boekentips. Wees dus niet schuw en laat  weten wat ik in 2014 nog mag lezen. Indien uw vrijpostigheid werkelijk geen grenzen kent, kunnen we steeds een diepgravende vriendschap op Goodreads aangaan…

Hieronder mijn integrale boekenlijst van 2013. De > geeft aan dat ik een hoger dan gemiddeld plezier beleefde aan dat boek. Wat ik daar ook mee moge bedoelen.

Fictie:

Non-fictie